دیشموک شهری است در استان کهگیلویه و بویراحمد و از توابع شهرستان دهدشت، واقع در غربی‌ترین نقطه استان، یعنی درست چسبیده به خوزستان؛ جایی که سال‌هاست به خاطر فقر و محرومیت زبانزد است و حالا در کنار این محرومیت اتفاقی دردناک هم اگر نگوییم هر روزه، اما هر ماه می‌افتد.

آن‌طور که تحقیقات میدانی فعالان اجتماعی در دیشموک و روستا‌های اطراف نشان می‌دهد در شش ماهه ابتدای سال ۹۸ بیش از ۱۱ مورد خودسوزی زنان اتفاق افتاده است. این خبر باعث شد به بررسی دلایل افزایش آمار خوسوزی زنان در ایران بپردازیم.

این روزها خبر افزایش خودسوزی زنان ایرانی به گوش می رسد. اما دلیل انتخاب زنان برای دردناک ترین راه ممکن برای خودکشی چیست ؟ چه عواملی بر روی تصمیم این زنان نقش داشته است؟

در استان های متعددی شاهد خودسوزی زنان هستیم، اما بیشترین آمار را ایلام و کرمان دارند. از مهمترین دلایل این خودسوزی‌ها٬ وجود اختلافات خانوادگی، فقر اقتصادی و مهاجرت می‌باشد. فقر اقتصادی شدیدی که به ویژه پس از جنگ، گریبان‌گیر مردم آن مناطق بوده و حتی پس از جنگ هم این مناطق بازسازی نشده اند.

تعداد مشاغل موجود در ایلام بسیار کم است و نیروی جوان از بیکاری و فقر رنج می‌برد. زنانی که از استقلال مالی و اقتصادی و پایگاه اجتماعی مناسبی برخوردار هستند کمتر به سمت خودکشی سوق داده می شوند.

آگاهی زنان از حقوق فردی و اجتماعی

اختلافات خانوادگی در دو دهه اخیر به دلیل آگاه شدن زنان از حقوق فردی و اجتماعی خویش افزایش چشمگیری داشته است.

هنجارهای هر جامعه ارزش ها و قواعد رفتار، از ریزترین و خصوصی ترین تا کلان ترین آنها را از گذشته تا آینده ترسیم می کند و اگر فردی از این قوانین تخطی کند، با واکنش های شدید محیط خویش روبه رو می شود و از آنجا که فرد توان هنجارشکنی ندارد، در رویارویی با معضل خود به راه های مختلف از جمله خودآزاری متوسل می شود.

به عنوان مثال هم به ازدواج درآوردن دختران جوان با مردان مسن، ازدواج محتوم دخترعمو و پسرعمو در برخی نقاط، مردسالاری های تمام عیار در خانواده که زن از کوچک ترین حقوق فردی برخوردار نیست، به ازدواج درآوردن تحمیلی دختران در بعضی مناطق برای پایان دهی به دعواهای طایفه ای که مردان به راه می اندازند و زنان با قربانی کردن خود باید آن نزاع های کور را پایان دهند، از جمله موارد اختلافات خانوادگی است.

دخترانی که در مناطق دورافتاده ایران زندگی می کنند، با تاثیر گرفتن از وسایلی چون رسانه های جمعی و با داشتن تحصیلات در سطوح مختلف و نیز برقراری ارتباط با دیگر شهرها و روستاها، دارای حس آرمانخواهی از سویی و آگاهی به وضعیت خویش هستند و این حس آنان را دچار کشمکش های ذهنی و روانی می کند و بی پاسخ ماندن خواسته های آنان زنان را به درون گرایی، رخوت و واخوردگی می کشاند.

تأثیر عوامل محیطی بر خودسوزی دختران ایلام

طبق نحقیقات میدانی خبرنگار اجتماعی تهران نیوز، درصد بالایی از خودسوزی دختران جوان در روستاهای ایلام به علت مجرد ماندن در سن‌های بالا است و چون بابت این موضوع از محیط پیرامون خود تحت فشار و تحقیر هستند به خودکشی روی می‌آورند.

افسردگی زنان دو تا سه برابر مردان است

تعریف روانشناسان از افسردگی عبارت از احساس حزن و اندوه، کاهش علاقه به اطرافیان، حساسیت به نقاط ضعف، خودتحقیری، رنجیدگی خاطر، کاهش قدرت تصمیم گیری، خستگی زودرس و نگرانی از ناراحتی های جسمی است. آنان دلایل بروز افسردگی را مشکلات اقتصادی و بیکاری می دانند و نبود همخوانی بین توقعات با واقعیات موجود افراد را مبتلا به افسردگی می کند.

طبق برخی آمارهای رسمی در استان ایلام، افسردگی زنان دو تا سه برابر مردان است. در تحقیقات به عمل آمده از ۵۰۱ دانشجوی دانشگاه ایلام چنین اعلام شده که ۱۲ درصد از دانشجویان از افسردگی شدید رنج می برند. /۲۹ درصد دانشجویان افکار ناامید و ۲۶ درصد از این افراد دارای افکار خودکشی بوده اند.

دکتر یارمحمد قاسمی جامعه شناس ایلامی در خصوص دلایل خودسوزی زنان ایلامی گفت: ما جامعه ای ایل تبار هستیم. در اینجا روابط براساس پیوندهای خونی و قبیله ای است.زن ایلی با شوهر قدرتمدار مواجه است که با آمدن به شهر محدودتر شده است. زنان ایلامی احساس بی قدرتی می کنند، ما شاهد دو دهه خودکشی در ایلام بوده ایم و هیچ گونه پیشگیری هم نکرده ایم و آنچه که من دریافته ام، احساس تنهایی و بی قدرتی زنان در خانواده و جامعه از جمله دلایل خودسوزی آنها است.

تاثیرات خودسوزی بر جامعه

از نگاه روانشناسی اجتماعی اقدام علنی افراد به خودکشی در مجامع و اماکن عمومی نه تنها باعث جریحه دار کردن افکار عمومی می شود بلکه ممکن است فکر خودکشی را برای افرادی که این منظره را می بینند و به لحاظ روانی از توان کمتری برای تحمل مشکلات و سختی‌های زندگی برخوردارند تداعی کند.

خودکشی پدیده ای چند بعدی است و عوامل مختلفی اعم از اقتصادی – اجتماعی و روانشناختی و….را شامل می شود که نه تنها دولت، متولیان امر و سیستم های رفاهی و بهداشت روان کشوردر پیشگیری از آن نقش دارند . بلکه تک تک افراد جامعه و سازمان‌های غیر دولتی نیز به نوبه خود می توانند در آگاه سازی ،ارتقا ی سطح بهداشت روان شهروندان جامعه و کاهش تنش و اضطراب ناشی از زندگی در دنیای پرشتاب امروز به ایفای نقش بپردازند .

با وجود آنکه خودکشی یکی از آسیب های اجتماعی کشور است اما عواملی چون قبح موضوع از دیدگاه دینی ، حساسیت دستگاه‌های امنیتی و سیاسی انگاشتن آن، محرمانه بودن و عدم دسترسی کارشناسان به آمارو اطلاعات مربوطه، باعث شده تا متخصصین این حوزه اعم از جامعه شناسان و روانشناسان با وسواس و حساسیت بسیار عمل کرده وگاهی از رسالت واقعی‌شان که اطلاع رسانی به جامعه و پیشگیری از عوامل زمینه سازخودکشی است غفلت می کنند .

چهره واقعی خودسوزی زنان در ایران

در ایران مردم بر اساس آموزه‌های دینی اسلام خودکشی و آسیب رساندن به خود را گناه می شمارند. همانطور که ذکر شد، بیشتر خودسوزی ها در ایران در استان‌های ایلام و جنوب کشورو توسط زنان جوان انجام می گیرد .

بر اساس مطالعات انجام شده اکثر آنان بی سواد یا کم سواد بوده و از خانواده هایی با پایگاه اجتماعی و اقتصادی سطح پایین هستند . در غرب ایران که ۸۰ درصد از موارد خود سوزی را به خود اختصاص داده است شایع ترین انگیزه برای خود سوزی زنان جوان افسردگی بیش از حد، تهمت، تعصبات خانوادگی و فقر است . اختلافات بین زن و شوهر، سرخوردگی در آموزش و پرورش و بیماری های جسمی و روانی از جمله اعتیاد نیز دلایل دیگری برای خودسوزی هستند.

به نظر می رسد تغییر نقش های جنسیتی که پیامد تغییرات سریع اجتماعی در کشور است خود دلیل دیگری برای خودسوزی زنان در برخی از مناطق کشور باشد. از سویی دیگر مطالعات علمی نشان می دهند که اکثر قربانیان خود سوختگی عمدی دچار اختلالات روانی‌اند .

چه کسانی مقصر خودسوزی زنان هستند؟

در اقدام به خودکشی هایی که توسط افراد انجام می شود دولت به تنهایی مقصر نیست بدون شک هر دستگاه و نظام اجرایی در سراسر دنیا مسائل و مشکلات خاص خود را دارد اما در این میان قدرت تحمل و تاب آوری افراد ، نقش حمایتی و عاطفی افراد درجه یک قربانیان ، نقص سیستم های رفاهی و حمایتی تخصصی کشور و بی توجهی و سهل‌انگاری سازمان‌های مردم نهاد به مشکلات و آسیب‌های اجتماعی جامعه و… ملموس است .

همچنین خودکشی و خودسوزی به عواملی دیگر مانند سبک های فرزند پروری در خانواده ها، اعتقادات مذهبی فرد، تفاوت‌های فردی از حیث تاب آوری، آموزش‌های لازم برای مواجهه با مشکلات و… را در برمی گیرد.

متاسفانه دنیای امروز که با شتاب به سمت ماشینی شدن می رود اضطراب و استرس زیادی به انسان‌ها وارد می کند و سهم کشور ما به عنوان جامعه‌ای جوان و در حال گذار برای ابتلا به آسیب‌های اجتماعی بیشتر است.

راه پیشگیری از خودسوزی زنان چیست؟

پیشگیری از ظهور و بروز خودکشی مستلزم عزمی ملی است که در درجه اول اقناع و ورود دستگاه‌های دولتی به موضوع و در مرحله بعدی برنامه ریزی به منظور استفاده از دانش دست اندرکاران و متخصصان آسیب های اجتماعی را می طلبد.

حمایت بخش دولتی و اختصاص بودجه مناسب و از همه مهم‌تر دسترسی کارشناسان به آمارهای واقعی کشور به نوبه خود می تواند زمینه آگاهی بخشی وآموزش همگانی را به افراد جامعه فراهم کند.

به نحوی که افراد خود را عضوی موثرو ارزشمند از جامعه تلقی کرده و بتوانند در مواقع بحرانی از حمایت روانی و اجتماعی لازم بهره مند شوند.

آموزش مهارت‌های زندگی، روش‌های کاهش اضطراب و استرس، تمرکز و آموزش تکنیک تاب‌آوری، تلاش برای ارتقای سطح زندگی و رفاه اجتماعی مردم، ارائه خدمات گسترده بهداشت روان به ویژه برای افرادی که مشاغل سخت دارند، برنامه‌ریزی جهت دسترسی عامه مردم به این خدمات از طریق پوشش بیمه ای لازم ،آموزش همگانی جهت ترغیب و استفاده افراد در مواقع لزوم و بحرانی از خدمات روانشناسان و روانپزشکان از جمله راهکار‌هایی‌است که می تواند به پیشگیری از خودکشی در جامعه بی انجامد.